مقدمه

قصه پر غصه بدخوابی های نوزادن،شیرخواران و کودکان ،داستان پیچیده ای است.اولا این خواب بخصوص خواب شبانه عامل ضروری و لازم و موثر در رشد و نمو شیرخواران بخصوص در دو سال اول زندگی،چه به لحاظ فیزیکی و جسمی به دلیل اوج هورمون رشد در خواب عمیق و چه به لحاظ هوشی و مغزی و مهارتهای کلامی و آموزشی به دلیل تکثیر سلول های مغزی حین خواب و نیز فرآوری و آنالیز مسائل در بشر حین خواب است.دوما همه ما میدانیم که این مهمان های عزیز و معصوم که در بدو ورودشان شادی و گرما به خانه ما می آورند با بدخوابی ها گاها موجب مشکلات فراوان در منزل،از تشدید یا ایجاد افسردگی و خستگی های مزمن و به خطرافتادن سلامت مادران گرفته تا مشکلات بین والدین و به خطر افتادن کانون گرم خانواده میگردند.با تجارب شخصی و نیز مطالعات گسترده ای که در اینباره کرده ام و با توجه به دامنه مشکل بدخوابی کودکان و شیرخواران که موجب کلافگی و سوالهای بیشمار مادران خسته بیمارانم شده،بخوبی دریافته ام که با پاره ای اقدامات ساده و عملی،بخصوص شروع بموقع این اقدامات از حوالی سه ماهگی شیرخواران، به راحتی روتین و نظم خواب در شیرخواران قابل القا است که خود سلامت رشد و نمو و هوشیاری کودکان ما و آرامش فضای گرم خانواده ما را تضمین می کند

ساعات خواب طبیعی در سنین مختلف

در درجه اول و قبل از به اشتراک گذاشتن جدولی که حاصل مطالعه و بررسی ساعات خواب شیرخواران در مناطق مختلف جهان است،باید براین نکته تاکید کنم که مثل همه ما یکی از مهمترین عوامل در خواب،مسائل ارثی ژنتیک ،و خانوادگی است چنانچه بعضی از انسانها خوشخواب تر و برخی دیگر بدخواب ترند و نیاز ما هم به خواب متفاوت است چنانچه برخی از ما با ساعات متعارف خواب در سن خود،احساس خستگی و نیاز به خواب بیشتر داریم و برخی دیگر با ساعاتی به مراتب کمتر از ساعات روتین،سرحال و پرانرژی هستیم.لذا در توضیح مربوط به این جدول انحراف معیار یا اختلاف بعلاوه یا منهای دو ساعت ،تذکر داده می شود ساعات خواب نرمال با توجه به تفاوت های فردی،نژادی،قومی،منطقه ای تقریبا به قرار زیر هستند(+ - دو ساعت)

از حدود ۲ هفتگی تا پایان ماه اول ۱۱ ساعت شبانه و ۱۴ ساعت در روز

از یکماهگی تا ۳ ماهگی ۱۱ تا ۱۱.۵ ساعت روزانه و ۱۳ ساعت شبانه

از سه تا ۶ ماهگی ۱۱ ساعت شبانه و ۱۱.۵ تا ۱۲ ساعت روزانه

ازشش ماهگی به بعد خواب روز ها کمتر و کمتر میشود و قسمت عمده خواب شبانه است و خواب های طول روز بیشتر بشکل چرت های کوتاه مدت هستند

۶ ماهگی تا ۱۰ ماهگی خواب شبانه بین ۱۰ تا ۱۰.۵ ساعت

۱۱ تا ۱۴ ماهگی ۹ساعت شبانه

از ۱۵ ماهگی به بعد حدود ۸ ساعت شبانه

به اینترتیب در شیرخوارگی یعنی زیر دو سال مجموع خواب روز و شب بین ۱۶ تا ۱۸ ساعت در ۲۴ ساعت متغیر است

مشکلات رفتاری خواب

تعریف   

مقاومت یا اجتناب از خوابیدن،طول کشیدن زمان به خواب رفتن یا همان تاخیر در شروع خواب،بیدار شدن های مکرر یا طولانی از خواب که برای به خواب رفتن مجدد نیاز به دخالت مراقبین مثل شیر دادن،تکان دادن و غیره باشد.غالبا این مشکلات همزمان وجود دارندو چانچه با شدت خاص و برای زمان خاصی ادامه یابند موجبات اختلال در عملکرد و رفتار کودکان و والدین یعنی خانواده می گردند.حداکثر شیوع این اختلال از شیرخوارگی تا ۵ سالگی است(نوزادی تا ۵ سالگی) اما میتواند به سنین بعد هم گسترش یابد.

علل و عوامل

!۱**** عوامل داخلی مثل ژنتیک،خلق و خوی کودک،مشکلات زمینه ای مثل بیماریهای مختلف،عقب ماندگی ذهنی ،اضطراب و .... مسئول۲۶ درصد موارد بدخوابی

۲********عوامل خارجی یا بیرونی یا محیطی و رفتار و برخورد والدین یا مراقبین ،مسئول ۶۶ درصد موارد بدخوابی هستند. خواب شب بیشتر تحت تاثیر عوامل ژنتیک و خواب روز بیشتر تحت تاثیر عوامل محیطی است

مشکلات مختلف و نحوه برخورد یا رفتار درمانی

******** در اختلال خواب ناشی از مشکل به خواب رفتن شیرخوار عادت کرده فقط در شرایط خاصی که نیاز به دخالت والدین دارد مثل تاب دادن روی پاها یا در آغوش،شیر دادن،...از آنجا که خواب شیرخواران بیشتر از نوع حرکات سریع چشم هاست و باین ترتیب در پایان هر ۶۰ تا ۹۰ دقیقه سیکل خواب شیرخواران کمی هوشیار میشوند یا از خواب می پرند برای بخواب رفتن مجدد،دوباره نیاز به همان کارها مثل شیر دادن یا تاب دادن را دارند،شیرخوار باگریه های شدیدی درخواست آغوش یا بلند کردن،آمدن به رختخواب والدین یا غیره را دارد تا دوباره همانکارها برای بخواب رفتنش انجام شوندبرای اجتناب از این مشکل باید از حدود سه ماهگی شیرخوار را وقتی هنوز تنها خوابالود به نظر می آید در جای خود گذاشت تا به خواب رود بخصوص با برقراری روتین هر شبه مثل موزیک و صدای سفید،عروسک های نرم آغوشی در کنار شیرخوار،کم کردن نور آتاق و گاهی پستانک،شیرخوار دیگر نیاز به شیرخوردن مکرر در طول شب ندارد و میتواند شش ساعت بدون دریافت شیر در خواب باشد

یکی از مهمترین عوامل بدخوابی مرزبندی ناکافی و محدودیت گزاری توسط والدین است،این نوع در بچه های کودکستانی و دبستانی بیشتر شایع بوده با مقاومت فعال به خوابیدن ،اعتراض های کلامی،خواسته های متعدد و مکرر حین خواب معلوم می شود که با طولانی شدن مشکلات کمبود خواب پیش می آید.برخی از بچه ها رفتارهای پروحشت مثل گریه کردن ،به جستجوی والدین رفتن نشان میدهند و مشکل اساسی عدم توانمندی والدین در قانونمند کردن خواب و ایجاد برنامه منظم و روتین خواب از سنین خیلی کوچکتر است،

عوامل بیرونی والدین یا مراقبینی که توانایی قانونمند کردن خواب کودکان خود را ندارند،مشکلاتی چون بیماری های روحی عصبی،اضطراب ،مسئولیت های متعدد دیگر که وقتشان را میگیرد،ساعات طولانی کار،ناآگاهی از سیکل طبیعی خواب و مراحل رشد و نمو کودکان و حتی مشکلاتی چون نداشتن جا و مشترک بودن اتاق خواب با والدین یا بچه های دیگر همه و همه در این مشکل نقش دارند.همینطور پاسخ والدین به این بدخوابی ها مثل بغل کردن و از رختخواب خارج کردن،توجه ویژه،عصبی شدن و یا هر اقدامی در جهت ساکت کردن بچه ها باعث تشدید و تداوم این رفتار ها می گردد

مداخلات رفتاری

اصل اولیه و مهم درمان اختلالات خواب بچه ها مداخلات رفتاری است ۹۴ درصد مطالعات موثر بودن این اقدامات را نشان داده اند و بیش از ۸۰ درصد کودکان درمان شده با این شیوه بهبود پایدار داشته اند!!

افزایش و بهبود کیفیت خواب شبانه اثرات مثبت بسیاری چون بهبود اعتماد به نفس و خلق و خو و عواطف و روابط و کیفیت زندگی روحی،عاطفی و همینطور روابط والدین دارد.اهم این روش ها عبارتند از

برقراری روتین خواب*******

این مرحله باید از سن سه ماهگی شروع شود و باید ۲۰ تا ۴۵ دقیقه برای حصول نتیجه طول بکشد شامل گذاشتن شیرخوار در جای خوابش وقتی هنوز خوابالود و گیج است،۳ تا ۴ فعالیت آرامبخش چون صدای سفید،موسیقی،پستانک،حمام قبل خواب ،عروسک های نرم پارچه ای آغوشی ،لباس آزاد و نرم و راحت بهتر از همه پیرجامه شلوار،خواندن کتاب و قصه در سنین نزدیک دو سالگی،پرهیز از تماشای تلویزیون یا کامپیوتر یا سرگرمی های دیجیتال است که هدف این مرحله به حداقل رساندن نیاز به مراقب یا مادر برای بخواب رفتن است.مهمترین نکته پایبندی به این روتین همیشه و تحت هر شرایطی است حتی اگر ناچار به تغییر برخی برنامه های خود شویم

بی اعتنایی کامل و سیستماتیک و هدفمند*******

این مرحله یکی از سخت ترین مراحل است که والدین همیشه در مورد آن مقاومت دارند.این مرحله جزو واجب و ضروری رفتاردرمانی بیخوابی کودکان است.از همین امشب  در یک ساعت معین بچه را وقتی خوابالود است در جایش بگزارید در روش ناگهانی و دفعتا تا صبح به سراغش نروید هرچه که فغان و گریه کرد مطمئن باشید که هیچ ضرری برای بچه و روح و روانش ندارد و مطالعات متعدد طولانی این موضوع را ثابت کرده اند،این روش بالاترین درصد موفقییت را دارد اما بسیارند والدینی که قادر به اینکار نیستند لذا با مشاوره با متخصص کودکان با برنامه ریزی مرحله به مرحله و زمانبندی شده انجام میشود بچه را وقتی خوابالود است در جایش میگذارند روزهای اول کنار تختش مینشینید و کتاب میخوانید یا قصه میگویید بعد سیکل زمانی مثلا سه روزه مادر صندلی خود را دور تر به وسط اتاق می برد و همینطور در فواصل سه روزه ابتدا به دم در و بعد بیرون اتاق میرود و در مرحله بعدفاصله سر زدن ها را طولانی تر و طولانی تر میکند تا جاییکه تا صبح طول بکشد و در این مدت هرگز بچه را از جا بلند نمبکند،شیر نمیدهد و هیچ اقدام دیگری برای ساکت کردنش نباید انجام دهد،میتواند سخنان آرامبخش بگوید،لمسش کند اما بلند کردن هر گز

روش های تشویقی

ستاره دادن های روی وایت برد و فعالییت دلخواه بچه به ازای هر ۵-۷ ستاره در سنین کودکستان و دبستان بسیار کاربردی هستند.

درمان های دارویی

بسیارند والدینی که درخواست داروی آرامبخش یا خواب آور دارند ولی حقیقت این است که این دارها فقط کمکی هستند تا زمانی که اقدامات رفتاری همزمان انجام شوند و بدون رفتار درمانی به محض قطع دارو ،دوباره بدخوابی ها آغاز می شوند.

دکتر آوید میرشکرایی

منبع up to date 2016